προσωκρατικοί

προσωκρατικοί
Έτσι ονομάζονται οι Έλληνες φιλόσοφοι που έζησαν πριν από τον Σωκράτη, δηλαδή μεταξύ 7ου και 5ου αι. π.Χ. Ο χαρακτηρισμός αυτός επικράτησε στη συνήθη χρήση, κυρίως γιατί για πολύ καιρό υπήρχε η γνώμη ότι ήταν δικαιολογημένος όχι μόνο από χρονολογικούς λόγους, αλλά και από ιστορικο-φιλοσοφικούς. Σύμφωνα με μια περίφημη φράση του Κικέρωνα, ο Σωκράτης ήταν ο πρώτος που κατέβασε τη φιλοσοφία από τους ουρανούς στη γη, που εγκατέλειψε δηλαδή τις αναζητήσεις για τη φύση και τον κόσμο, με σκοπό να συγκεντρώσει το ενδιαφέρον του στα προβλήματα του ανθρώπου και της ηθικής και πολιτικής ζωής. Αλλά και αυτό το σχήμα, όπως άλλωστε και όλα τα άλλα, που στην ιστορία της φιλοσοφίας επινοήθηκαν για να διευκολύνουν τον χωρισμό σε περιόδους και την ταξινόμηση, δεν έχει καμιά αξία. Στην πραγματικότητα, η σωκρατική επανάσταση είναι κατανοητή μόνο πάνω στη βάση των νέων ενδιαφερόντων που εμφανίστηκαν την εποχή των σοφιστών· κατά δεύτερο λόγο, η προτεραιότητα του ενδιαφέροντος για τη φύση στους προσωκρατικούς οφείλεται ίσως μόνο στο γεγονός ότι τα αποσπάσματα που κατέχουμε από τους φιλοσόφους αυτούς αναφέρονται σε φυσικο-μεταφυσικά προβλήματα· αν όμως είχαμε ολόκληρα τα έργα τους και είμαστε καλύτερα πληροφορημένοι για τη ζωή τους, η εικόνα θα ήταν διαφορετική· είναι οπωσδήποτε βέβαιο, ότι από τα στοιχεία που κατέχουμε μπορούμε να διαπιστώσουμε ένα σταθερό ενδιαφέρον για τα ηθικοπολιτικά ζητήματα σε όλους σχεδόν τους προσωκρατικούς, από τον Θαλή μέχρι τον Ηράκλειτο, από τον Πυθαγόρα μέχρι τον Εμπεδοκλή, από τον Μέλισσο μέχρι τον Αναξαγόρα. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε τι προσέφεραν ο Όμηρος, ο Ησίοδος και οι λυρικοί στην τοποθέτηση και στην εξέταση των ηθικών προβλημάτων. Είναι επίσης ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι οι πρώτοι Έλληνες φιλόσοφοι δεν κατάγονταν από τη μητρόπολη, αλλά από τις αποικίες. Η επαφή με λαούς, παραδόσεις και ιδέες διαφορετικές από τις δικές τους αποτέλεσε λοιπόν για τους Έλληνες ισχυρό παράγοντα που τους έκανε να προβληματιστούν και να σκεφτούν. Κατά την παράδοση, η σχολή της Μιλήτου συνετέλεσε αποφασιστικά στην εξέλιξη της επιστήμης και της φιλοσοφίας, κυρίως με την ιδέα μιας αρχής όλων των πραγμάτων, αλλά και η πυθαγόρεια σχολή επηρέασε με εναλλασσόμενες φάσεις ολόκληρη την ιστορία της αρχαίας σκέψης. Ιδιαίτερη σημασία όμως για την κατοπινή εξέλιξη της ελληνικής φιλοσοφίας πρέπει vα αποδοθεί στη μεγάλη αντίθεση μεταξύ της σκέψης του Ηράκλειτου και της σκέψης της ελληνικής σχολής· πραγματικά, και οι δύο φιλοσοφίες είναι δυο αντίθετες λύσεις που έδωσε η ίδια η προβληματική, εκείνη που προκύπτει από την αντίθεση μεταξύ της λογικής της όρασης και της λογικής του λόγου, δηλαδή μιας οπτικής και απλά παρατηρητικής εξέτασης του κόσμου της εμπειρίας και μιας ερμηνευτικής εξέτασης του κόσμου στηριζόμενης στη βάση σταθερών λογικο-γλωσσικών κριτηρίων. Η αντίθεση αυτή βρίσκεται στη βάση της φιλοσοφίας των μεταγενέστερων φιλοσόφων, οι οποίοι επιδίωξαν να διασώσουν τα θετικά στοιχεία της· από το ένα μέρος, πραγματικά, γίνεται αισθητή η ανάγκη της διάσωσης των φαινομένων, δηλαδή της εξόδου από την άκαμπτη ελεατική άρνηση του ποικίλου και πολλαπλού κόσμου της εμπειρίας, ενώ από το άλλο δεν είναι δυνατόν να αγνοηθούν, στον καθορισμό της βαθύτερης ουσίας των πραγμάτων, τα μεταφυσικά εκείνα χαρακτηριστικά που επεσήμανε ο ελεατισμός. Αλλά ακριβώς γι’ αυτόν το λόγο, η βαθύτερη αυτή πραγματικότητα δεν αναγνωρίζεται πια σε ένα μοναδικό oν, αλλά σε μια πολλαπλότητα πραγματικοτήτων, που με τους διάφορους συνδυασμούς και τις απομακρύνσεις τους εξηγούν το γίγνεσθαι του κόσμου της εμπειρίας· σε αυτό στέκεται η γένεση της θεωρίας των 4 στοιχείων του Εμπεδοκλή, των ομοιομερειών του Αναξαγόρα και των ατόμων του Λεύκιππου και του Δημόκριτου, και από αυτό προέρχεται ο κοινός ορισμός της πολλαπλότητας με τον οποίο χαρακτηρίζεται η διδασκαλία των τελευταίων αυτών φιλόσοφων. Ο Δημόκριτος είναι σύγχρονος του Σωκράτη και του Πλάτωνα· έζησε δηλαδή σε μια εποχή, οπότε αναπτύχθηκε εντελώς η αντίδραση των σοφιστών, ένα κίνημα όχι ενιαίο ούτε και ομοιογενές, που ιστορικά όμως του ανήκει η αναγνώριση ότι έφερε στο προσκήνιο σημαντικότατα προβλήματα· από το ένα μέρος ένα αίσθημα ανικανοποίητου και σκεπτικισμού απέναντι στις φυσιοκρατικές και κοσμολογικές αντιλήψεις, των οποίων τονίζονταν οι ανεπανόρθωτες αντιφάσεις και, από το άλλο, την κεντρική σημασία του ανθρώπου και των προβλημάτων του για ηθικοπλαστικό προσανατολισμό. Ο Ηράκλειτος θεωρείται κορυφαίος προσωκρατικός φιλόσοφος. Οι φιλοσοφικές πεποιθήσεις του επέδρασαν αποφασιστικά στην εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας. Εδώ, ο Ηράκλειτος σε πίνακα του Ντονάντο Μπραμάντε. (Πινακοθήκη Μπρέρα, Μιλάνο).

Dictionary of Greek. 2013.

Игры ⚽ Поможем написать курсовую

Look at other dictionaries:

  • αιωνιότητα — Η άπειρα χρονική –δίχως αρχή και τέλος– διάρκεια. Η έννοια της α. συνδέθηκε κατά καιρούς με την έννοια του θεού, του κόσμου, της ύλης κλπ. Την α. του κόσμου δέχονταν οι προσωκρατικοί, ο Αριστοτέλης, οι πανθεϊστές κ.ά. Ο Πλάτων θεωρούσε τις ιδέες… …   Dictionary of Greek

  • αρχαίος — α, ο (AM ἀρχαῑος, α, ον) 1. ο παλαιός, αυτός που υπήρχε στο μακρινό παρελθόν 2. εκείνος που εξακολουθεί να υπάρχει από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα 3. αυτός που έχει παλιώσει, ο ξεπερασμένος, ο απαρχαιωμένος νεοελλ. ως ουσ. Ι. οι αρχαίοι αυτοί… …   Dictionary of Greek

  • προσωκρατικός — ή, ό, Ν 1. (για φιλοσόφους ή φιλοσοφικά συστήματα) αυτός που αναφάνηκε ή άκμασε πριν από τον Αθηναίο φιλόσοφο Σωκράτη 2. (το αρσ. πληθ. ως ουσ.) οι προσωκρατικοί οι παλαιότεροι Έλληνες φιλόσοφοι, που εμφανίστηκαν πριν από τον Σωκράτη και οι… …   Dictionary of Greek

  • φυσικός — ή, ό / φυσικός, ή, όν, ΝΜΑ, θηλ. και ός Ν [φύσις] 1. αυτός που ανήκει ή αναφέρεται στη φύση ή αυτός που προέρχεται από τη φύση, εγγενής (α. «φυσικά χαρίσματα» β. «πάλιν δὲ ἐρωτώμενος, ἡ ἀνδρεία πότερον εἴη διδακτὸν ἤ φυσικόν», Ξεν.) 2. αυτός που… …   Dictionary of Greek

  • αισιοδοξία ή οπτιμισμός — Κοσμοθεωρία που δέχεται ότι ο κόσμος είναι ωραίος και καλός, όπως η ψυχική διάθεση που βλέπει τα πράγματα από την καλή τους πλευρά και ελπίζει ότι όλα θα έχουν καλό τέλος. (Φιλοσ.) Ως φιλοσοφικός όρος (optimismus, από τη λατ. λέξη optimus που… …   Dictionary of Greek

  • Ελλάδα - Επιστήμες — ΑΡΧΑΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Η επιστήμη και η τεχνολογία καθορίζουν σήμερα, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη στιγμή στην ιστορία, την καθημερινή ζωή. Η ίδια όμως η έννοια της επιστήμης, όπως τη χρησιμοποιούμε στις μέρες μας, οφείλει την ύπαρξή… …   Dictionary of Greek

  • Ελλάδα - Θρησκεία — ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ Το περιεχόμενο της θρησκείας που επικράτησε στον ελλαδικό χώρο κατά την Παλαιολιθική εποχή δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί επακριβώς. Τα λιγοστά και δυσεξιχνίαστης σημασίας ευρήματα δεν βοηθούν προς την κατεύθυνση αυτή …   Dictionary of Greek

  • προσωκρατικός — ή, ό αυτός που άκμασε πριν από το Σωκράτη: Προσωκρατικοί φιλόσοφοι …   Νέο ερμηνευτικό λεξικό της νεοελληνικής γλώσσας (Новый толковании словарь современного греческого)

Share the article and excerpts

Direct link
… Do a right-click on the link above
and select “Copy Link”